YAHUDİLİKTE TEMEL KAVRAMLAR / KUTSAL KİTAP {11}

Yusuf BESALEL

Modern çağdaki Kutsal Kitap eleştirmenliği Baruh Spinoza (1632- 1677) ismi ile bağlantılıdır. Spinoza, Kutsal Kitap’a rasyonel- tarihsel bir yaklaşım göstermiştir. Kendisi, Kutsal Kitap'ın herhangi başka bir evrak gibi, sadece muhteviyatına değinerek ve geleneğinden soyutlanarak incelenmesi gerektiğini savunmuştur. İbn Ezra'nın açtığı yolda devam ederek, o zamana dek çiğnenmemiş olan ve Tora'nın yazarının Moşe olduğunu ifade eden inanca açıkça cephe almıştır. Spinoza'yı izleyen çağlarda Kutsal Kitap'la ilgili bilimsel çalışmalar, özellikle Tora'nın kapsamı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bilim adamları Tora'da İlahi İsimler'in gösterdiği değişikliklerin farkına varınca, bunu değişik edebi katmanları birbirinden ayırd etmek amacıyla kullanarak yola koyuldular. Başka bilim adamları bu araştırmayı genişlettiler ve değişik bir yazı stilinin, cümle diziş tarzının, teolojik görünümün, tekerrür eden mısraların veya yazarı ortaya koyan işaretlerin oluşturduğu kıstaslar ile hareket ederek; anlatıdaki değişik tabakaları açıklığa kavuşturmaya çalıştılar. Aynı yöntemler Kutsal Kitap'a dahil diğer literatür için de kullanıldı. Bu bilimsel çabaların biraraya gelmesinden "Dokümanter Hipotez" meydana gelmiştir. Bu hipotez; edebi eleştirmencilik sayesinde her biri bir anlatı öğesi ve Tora'yı oluşturmaya yarayan bir yasalar kütlesi içeren dört belirgin yazılı kaynakçayı yalıtlamaktadır. Bunlar: Yahve'ci (Y) -  "Yahve'yi Tanrısal isim olarak kullanması nedeniyle - ; Elohim'ci (E) -  Elohim'i Tanrı'yı tanımlamak için kullanması nedeniyle; Tesniye (T) ve Koanim Dokümanı (K). Bu kaynakçalar da, tasavvur edilen bir kronolojik sıralamaya göre dizilmişlerdi. Çeşitli bazı ön yargılamalardan sonra da, Tora'nın en nihayetinde Koanim sınıfından bir yazar tarafından sürgün sonrası dönemde neşredildiği varsayımı ileri sürülmüştür. Her ne kadar bu tezler kendisinden evvel ileri sürülmüşse de; Julius Wellhausen adındaki Alman alimi bu kurama inandırıcılık ve uzun süre rakipsiz kalan bir devamlılık kazandıracak tarihsel -  evrimsel tartışmalar eklemiştir. Dokümanter Hipotez'in klasik reçetesi o zamandan beri tadilata uğramış olmakla beraber, temel savları hala birçok bilim adamı tarafından müdafaa edilmektedir. Bununla beraber birçok kişi; bu kuramı içerdiği tartışmaların dönenceli olduğu ve geniş ölçüde dinsel düşünce ve uygulamanın gelişmesi hakkında spekülatif varsayımlara dayandığı ve dolayısıyla gerçek kanıtları, bir konjoktüre dahil edilmiş tarihsel bir sürece uymaya zorladığı açılarından eleştirmiştir. İtalya'da doğan Yahudi bilim adamı Moşe David (Umberto) Cassuto, kuramı, bütünü itibarı ile tartışmış; öte yandan diğer iki Yahudi bilim adamı David Tsevi Hoffmann ve Yehezkel Kaufman, Kutsal Kitap'ın Koanim tarafından nihai neşrinin sürgün sonrası döneme rastlatılmasına itiraz etmiş ve Tesniye Kitabı'ndan dahi daha antik döneme ait olduğunu savunmuştur.
Kutsal Kitap'la ilgili bilimsel çalışmalarda eksensel bir aşama da; yazılı dokümanların evveliyatına ait tarihi inceleyen ve Kutsal Kitap edebiyatının kökenlerini daha yazıya geçmeden evvelki safhalarında keşfetmeye çalışan Hermann Gunkel tarafından gerçekleştirilmiştir. Gunkel, Kutsal Kitap'ta mevcut değişik edebi türleri; herbirinin karakteristik şeklini, dizelerini ve tabiatını teşhis etmeyi öğrenmek suretiyle ortaya çıkarmayı teklif etmiştir. Kendisi, her türün ayrı bir "yaşam konumunun" ("Sitz im Leben") veya sosyal (ve genellikle külte ait) kapsamın ürünü olduğuna inanmış ve belirli bir edebi ifadenin de birbirini izleyen aralıklarla oluştuğunu ileri sürmüştür. Bu yöntem, "Şekil Eleştirisi" olarak bilinir. Mezmurların tasnifi, Gunkel'in en uzun süre kabul edilmiş bir katkısı olarak tanınır. Onun çalışması; yeni yönlerde araştırmayı teşvik etmiş olması ve sosyal ve kültlere ait kurumların Kutsal Kitap dönemi boyunca incelenmesi konusuna güdüm kazandırmış olması açısından da mühimdir...
devam edecek....
Kaynakça: "Yahudilik  Ansiklopedisi", Cilt I, II, III Yusuf Besalel